Jenaplanonderwijs is een unieke onderwijsvorm waarbij niet de lesstof, maar het kind centraal staat. Op jenaplanscholen wordt niet gewerkt met traditionele klassen en leerkrachten, maar met stamgroepen en stamgroepleiders. Hoe is het jenaplanonderwijs ontstaan, en wat houdt het in de praktijk in?
Wat is jenaplan?
Jenaplanonderwijs richt zich op een brede ontwikkeling van kinderen, waarbij het niet alleen gaat om kennis en vaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen. Dit onderwijssysteem baseert zich op vier basisactiviteiten: spreken, spelen, werken en vieren.
In dit onderwijsmodel staat het kind centraal, niet de leerstof. Kinderen van verschillende leeftijden en niveaus worden samen in stamgroepen geplaatst, met het idee dat ze door hun diversiteit veel van elkaar kunnen leren.
Een jenaplanschool functioneert als een gemeenschap waarin kinderen, leraren en ouders actief betrokken zijn. Ouders hebben een essentiële rol in deze gemeenschap; ze dragen niet alleen bij door hun expertise te delen of activiteiten te ondersteunen, maar vertrouwen ook een deel van de opvoeding toe aan de school. Daarom worden leraren gezien als professionele opvoeders.
Jenaplanscholen behoren tot het algemeen bijzonder onderwijs, dat zich kenmerkt door specifieke opvoedkundige of didactische principes. Andere vormen van algemeen bijzonder onderwijs zijn onder meer Montessorischolen, Daltonscholen en Vrijescholen.
Geschiedenis van jenaplan
Het jenaplanonderwijs werd ontwikkeld door Peter Petersen, afkomstig uit Jena, Duitsland. In 1924 experimenteerde hij met een innovatieve onderwijsvorm, waarin kinderen van diverse leeftijden samen in één groep werden ondergebracht. Zijn concept evolueerde tot een schoolstructuur voor kinderen van zes tot vijftien jaar.
Tegen het einde van de jaren veertig formuleerde Petersen een omvattende onderwijsstructuur voor kinderen van vier tot achttien jaar. In de jaren vijftig en zestig werden de eerste jenaplanscholen in Duitsland opgericht. De eerste Nederlandse jenaplanschool opende in 1962 haar deuren.
Basisprincipes Jenaplan
Het Jenaplanonderwijs onderscheidt zich doordat elke school uniek is. Scholen hebben de vrijheid om het open model van Jenaplan op hun eigen manier te interpreteren. Een gemeenschappelijk kenmerk van alle jenaplanscholen is dat zij werken volgens twintig basisprincipes. Hier zijn enkele van deze principes:
- Afwisseling van basisactiviteiten: Het onderwijs bestaat uit een combinatie van gesprek, spel, werk en viering.
- Leerstof vanuit de wereld van het kind: De inhoud van het onderwijs is zowel afgeleid van de leef- en belevingswereld van de kinderen als van belangrijke culturele aspecten uit de maatschappij.
- Stamgroepen: Kinderen van verschillende leeftijden en ontwikkelingsniveaus worden samen in stamgroepen geplaatst, wat bijdraagt aan het leren en zorgen voor elkaar.
- Zelfstandigheid en begeleiding: Zelfstandig spelen en leren worden gecombineerd met gestuurd en begeleid leren, waarbij initiatief van de kinderen een belangrijke rol speelt.
- Centrale rol van wereldoriëntatie: Deze wordt benaderd door ervaren, ontdekken en onderzoeken.
Voor een volledige lijst van de basisprincipes van het Jenaplanonderwijs kun je meer informatie opzoeken of contact opnemen met een Jenaplanschool.
In de praktijk
Op jenaplanscholen leren kinderen vooral door deel te nemen aan vier basisactiviteiten: spreken, spelen, werken en vieren. Deze activiteiten zijn de kern van het weekplan, waarbij er een balans is tussen spanning, ontspanning en concentratie.
Een essentieel aspect van het jenaplanonderwijs is dat kinderen leren samen te werken en gezamenlijk verantwoordelijkheid te dragen. Leren gebeurt niet alleen met pen en papier, maar ook door interactie en dialoog met anderen. Door samen te spelen, leren kinderen rekening te houden met elkaar, terwijl zelfstandig spelen en leren afgewisseld worden met begeleid leren.
Kenmerkend voor het jenaplanonderwijs is dat elke school zijn eigen invulling geeft aan het concept, waardoor geen twee jenaplanscholen precies hetzelfde zijn. Ondanks de individuele verschillen, delen alle jenaplanscholen dezelfde basisprincipes, kwaliteitscriteria en kernkwaliteiten.
Ze volgen ook de wettelijk vastgestelde kerndoelen van het basisonderwijs. De jenaplanscholen zijn verenigd in de Nederlandse Jenaplan Vereniging (NJPV).
Groepssamenstelling
Op jenaplanscholen worden zogenaamde stamgroepen gebruikt, waarin kinderen van twee of drie verschillende leerjaren samen zitten, zoals de combinaties groep 3-4-5 en 6-7-8. Deze indeling is bewust gekozen om de diversiteit in ontwikkelingsniveaus te benutten, waardoor kinderen van elkaar kunnen leren.
Kinderen hebben de vrijheid om zelf te kiezen of ze liever met jongere of oudere kinderen omgaan, waarbij oudere kinderen de jongere kunnen ondersteunen. Dit bevordert de ontwikkeling op diverse gebieden.
De dynamiek binnen stamgroepen zorgt ervoor dat de rol van een kind jaarlijks verandert: een jongste wordt een middelste, een middelste wordt een oudste, enzovoort. Dit proces biedt kinderen waardevolle sociale ervaringen, omdat ze leren omgaan met verschillende verantwoordelijkheden en sociale posities binnen de groep.
Een speciale opleiding voor de leerkrachten
Op een jenaplanschool wordt de term ‘stamgroepleider’ gebruikt voor wat in traditionele scholen een ‘leerkracht’ heet. Jenaplanscholen hebben specifieke vereisten voor hun stamgroepleiders, en daarom zijn er bijzondere opleidingen voor jenaplanonderwijs. In deze opleidingen leren toekomstige stamgroepleiders onder meer hoe effectief te werken met stamgroepen die bestaan uit leerlingen van verschillende leeftijden.
Inbreng van ouders
Op jenaplanscholen wordt een actieve bijdrage van ouders zeer gewaardeerd en zelfs als essentieel beschouwd. De stamgroepleider deelt regelmatig ervaringen uit de stamgroep met de ouders. Samen evalueren zij de ontwikkeling van de groep en bespreken wat nodig is om deze verder te bevorderen.
Ouders worden ook aangemoedigd om hun eigen expertise naar school te brengen en te helpen bij verschillende activiteiten. De mate van betrokkenheid van ouders kan variëren per school en is afhankelijk van hun beschikbaarheid.
Openbaar of met geloofsovertuiging?
Jenaplanscholen kunnen zowel openbaar als confessioneel zijn. Dit betekent dat er openbare jenaplanscholen bestaan, maar ook jenaplanscholen die verbonden zijn aan een specifieke geloofsovertuiging, zoals rooms-katholieke, protestants-christelijke en oecumenische jenaplanscholen.
