Dyscalculie is een specifieke leerstoornis die zich richt op rekenen en wiskunde. Het treft kinderen ongeveer net zo vaak als dyslexie, maar is minder bekend. Wat houdt dyscalculie in, en wanneer is het verstandig om je kind te laten testen op deze rekenstoornis?

Wat is dyscalculie?

Het begrip dyscalculie komt uit het Grieks en Latijn en betekent letterlijk ‘slecht kunnen rekenen’. Bij kinderen met deze leerstoornis gaat het echter om meer dan alleen moeite hebben met rekenen of een gebrek aan aanleg ervoor.

Zij ondervinden aanhoudende problemen met het leren, snel en correct oproepen, en toepassen van reken- en wiskundekennis.

Deze problemen zijn niet te wijten aan een gebrek aan wilskracht, intelligentie, of inzet, en ze zullen niet significant verbeteren zelfs met intensieve hulp.

Dit wil echter niet zeggen dat ondersteuning zinloos is; kinderen met dyscalculie kunnen juist sterk profiteren van de juiste begeleiding, ook al neemt dit de dyscalculie zelf niet weg.

Mogelijke oorzaken van dyscalculie

Dyscalculie treft ongeveer 2 tot 4 procent van alle kinderen, zowel jongens als meisjes. De exacte oorzaak van dyscalculie is nog onduidelijk. Net als bij dyslexie, een leesstoornis, heeft het zeker niets te maken met het intelligentieniveau.

Wat we wel weten is dat dyscalculie vaak erfelijk is; kinderen met deze rekenstoornis hebben meestal ook familieleden die erdoor zijn getroffen.

Er zijn ook aanwijzingen dat dyscalculie een neurologische basis heeft. Verder is uit onderzoek gebleken dat kinderen met een laag geboortegewicht, kinderen die te vroeg geboren zijn, of kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap alcohol hebben gebruikt, een hoger risico hebben op dyscalculie.

Kenmerken dyscalculie bij kleuters

In groep 1 en 2 krijgen kleuters de basis mee voor rekenen, dat vanaf groep 3 serieuzer wordt aangepakt. Ze leren ‘getalbegrip’ door bijvoorbeeld de cijfers 1 tot en met 10 te herkennen, en door het vergelijken en ordenen van hoeveelheden.

Ook ‘rekentaal’ wordt geïntroduceerd, met termen als links, rechts, zwaar, vol, meer en voor, die cruciaal zijn voor het rekenonderwijs.

Het is echter moeilijk om dyscalculie bij kleuters vast te stellen. Maar er zijn wel signalen die op een mogelijk probleem kunnen wijzen. Let op of je kind:

• Moeite heeft met het vlot opzeggen van de getallenrij tot 10.
• Niet snel vormen kan benoemen.
• Moeite heeft met het (na)bouwen van constructies van blokken of Lego.
• Een gebrekkig richtinggevoel heeft.
• Een zwak auditief geheugen heeft, wat blijkt uit problemen met het verwerken en onthouden van mondelinge informatie.
• Moeite heeft met rekentaal: de begrippen die belangrijk zijn voor het latere rekenen.
• Weinig interesse toont in puzzelen of telactiviteiten.

Dyscalculie vanaf groep 3

Vanaf groep 3 begint het serieuzere rekenwerk, en daarmee wordt dyscalculie ook duidelijker zichtbaar. Hier zijn enkele kenmerken die kunnen wijzen op dyscalculie bij kinderen vanaf deze leeftijd:

• Problemen met het aanleren en snel toepassen (automatiseren) van basisrekenvaardigheden zoals optellen en aftrekken tot 20, de tafels van vermenigvuldiging en het vlot kunnen tellen.
• Moeite met het begrijpen van volgordes, zoals problemen met klokkijken.
• Uitdagingen in ruimtelijke oriëntatie en inzicht, zoals problemen met links-rechtsoriëntatie, moeite met het lezen of onthouden van cijferreeksen, of het interpreteren van kaarten, tabellen en afmetingen.
• Problemen met teamsporten die ruimtelijk inzicht vereisen, zoals hockey of voetbal.
• Moeilijkheden bij het interpreteren van codes en patronen.
• Fouten bij het lezen en schrijven van getallen, waarbij getallen zoals 23 als 32 worden opgeschreven.
• Problemen met het begrijpen van de opbouw van getallen, zoals niet weten wat de waarde van 4 is in het getal 145.
• Moeite met de volgorde van stappen bij complexe berekeningen, zoals bij uitgebreide vermenigvuldigingen of sommen met tientaloverschrijding.
• Uitdagingen bij taken die een sterk ruimtelijk inzicht vereisen.
• Onvermogen om rekenregels, symbolen (zoals % en <) en formules te onthouden, en aanhoudende problemen met rekentaalbegrippen.

Gevolgen van dyscalculie

Het tijdig herkennen van dyscalculie is cruciaal om misverstanden over het leervermogen van een kind te voorkomen. Niet onderkende dyscalculie kan leiden tot grote frustraties, omdat het kind zich niet begrepen voelt en de ondersteuning mist die het nodig heeft.

Dit kan resulteren in faalangst of zelfs depressieve gevoelens bij het kind. Bovendien blijft dyscalculie een uitdaging in het latere leven, omdat rekenvaardigheden dagelijks nodig zijn, van het afrekenen in een winkel tot het begrijpen van bus- en treintijden.

Juiste begeleiding en erkenning zijn essentieel om deze kinderen te ondersteunen en hun zelfvertrouwen te versterken.

Rekenproblemen of dyscalculie

De grens tussen algemene rekenproblemen en dyscalculie kan vaag zijn. Een indicatie voor dyscalculie kan zijn dat zelfs na intensieve begeleiding op specifieke rekengebieden geen duidelijke verbetering optreedt.

Bijkomende signalen zijn aanhoudende problemen met aspecten van rekenen die doorgaans door oefening worden geautomatiseerd.

Voorbeelden hiervan zijn het niet kunnen onthouden van de tafels ondanks herhaald oefenen, aanhoudende moeilijkheden met klokkijken, en het herhaaldelijk vergeten van rekenregels.

Dergelijke aanhoudende problemen kunnen wijzen op dyscalculie.

Wanneer je kind testen op dyscalculie?

Als je vermoedt dat je kind dyscalculie heeft, kun je overwegen een diagnose te laten stellen. Hierbij worden de rekenvaardigheden van je kind grondig geanalyseerd en wordt gezocht naar mogelijke oorzaken voor de rekenproblemen. Dit helpt te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van dyscalculie. De diagnose wordt doorgaans gesteld door een bevoegde (ortho)pedagoog of psycholoog. Een geschikt moment voor dit onderzoek is vanaf eind groep 5 of begin groep 6 van de basisschool.

Overweeg een onderzoek als:

• Je kind driemaal op rij opvallend laag scoort op rekentoetsen van het leerlingvolgsysteem.
• Je kind aanhoudend moeite heeft met het automatiseren van rekenvaardigheden.
• Je kind een significante achterstand vertoont vergeleken met leeftijdsgenoten.
• Je kind ten minste zes maanden intensieve, gerichte rekenbegeleiding heeft ontvangen zonder merkbare vooruitgang.

Ondersteuning voor je kind op school

Ondersteuning voor je kind met dyscalculie op school is essentieel. Dit helpt je kind om op zijn eigen niveau te presteren en helpt gedragsproblemen voorkomen.

Veel scholen bieden de hulp van een remedial teacher aan, die gespecialiseerd is in het ondersteunen van leerlingen met leer- en gedragsproblemen.

Het is bovendien cruciaal dat je kind consistentie heeft in de rekenmethode die gebruikt wordt, zodat hij niet in de war raakt door verschillende oplossingsstrategieën.

Voor kinderen bij wie het rekenen extreem moeilijk blijft, kan het toegestaan zijn om een rekenmachine te gebruiken als hulpmiddel.

Tips om je kind te helpen

Thuis kun je je kind met dyscalculie ondersteunen door positieve bekrachtiging en educatieve spelletjes. Hier zijn enkele manieren waarop je dat kunt doen:

• Geef je kind complimenten wanneer hij een som correct oplost. Focus hierbij meer op de methode die hij gebruikt dan op het aantal opgeloste sommen.
• Integreer spelletjes zoals Rummikub, Lego, Mastermind, en puzzels in zijn routine. Deze activiteiten bevorderen vaardigheden zoals het aanbrengen van volgorde, ruimtelijk inzicht, patroonherkenning, visualisatie en het begrijpen van oorzaak en gevolg.
• Gebruik kaartspelletjes en kralenkettingen om je kind te helpen de waarde van getallen en reeksen te begrijpen.
• Stimuleer het geheugen met spelletjes zoals memory, die zowel leuk als leerzaam zijn.